Spuścizna migawki. "Dno oka: Eseje o fotografii" Wojciech Nowicki

Chłodna aura zaokienna i deszcz bębniący stalowo o parapet jak zawsze skłoniły mnie do rozpoczęcia zajęcia bardzo nostalgicznego, przygnębiającego, ale jednocześnie radosnego i wzruszającego - do wyciągnięcia z czeluści mej biblioteki albumów fotograficznych (moje albumy stoją na półkach obok książek, na prawach równych, a może
i równiejszych), by je pooglądać, a przy tym nieco poprzekładać.
W tylko sobie znanym, kolejnym już pomysłowym układzie uporządkować zaśniedziałe kartoniki. Ale chyba każdy z nas posiada tomy wyklejone pięknymi, a czasami kompromitującymi efektami osiąganymi poprzez odpowiedni ucisk na spust migawki. Nie wszyscy lubią do nich wracać, przeglądać je i porządkować, ale każdy gdzieś w ciemności szafy, w zgniliźnie piwnicy, czy na głównym miejscu w domu ma taki swój prywatny, fotograficzny wspomnieniowy zbiór. Czasami kolekcjonowany od kilku pokoleń.

Swój imponujący konglomerat fotografii kolekcjonowanych od lat, podziwianych i uwielbianych pokazał mi w ciągu kilku majowych, choć z uwagi na pogodę raczej jesiennych, popołudni Wojciech Nowicki. Zaprezentował zdjęcia z ubiegłych wieków, fotografie całkowicie różne zarówno pod względem wykonania - w sepii, czarno-białe, autochromy, jak i tematyki. Swojej kolekcji Pan Wojciech nie otrzymał w schedzie po wstępnych, chyba że mówilibyśmy tutaj o przodkach sensu largo. Pan Wojtek swój album prawie w całości wyszperał, wyszukał, niekiedy wykupił - w bibliotekach, antykwariatach, rupieciarniach, śmietnikach. Przygarnął te tabuny fotografii, wybrał dwadzieścia dziewięć, po to by móc zaprezentować je mnie.

Przechodzę, jak burza przez zdjęcia zniszczone i niezniszczone, poszarpane zębem czasu, przeterminowane ze względu na swoją tematykę. Czytam przemyślenia właściciela kolekcji.
Czytam i wracam. Wracam i czytam. Wracam do każdego zdjęcia. Wydaje mi się, że uczę się patrzeć tak, jak autor. Ale nie, to autor uczy mnie, daje mi wskazówki i potem już sama widzę, sama wiem, sama odczuwam. Patrzę swymi oczami, ale prowadzona za rękę przez Pana Nowickiego.
Każda kolejna strona, każdy kolejny esej i zdjęcie. I zagadka. Czy wiem, co jest na tej fotografii?

A skąd mam wiedzieć, kim były odaliski (czy może odalistki?)? Skąd mogę dowiedzieć się, że na instrumentach grają niewidome dzieci, a nie uczniowie szkoły muzycznej przeżywający swój występ z zamkniętymi oczami? Czy możliwe bym odkryła, iż Sahib jest zdjęciem pozowanym? Czy wreszcie, jak mogę dojrzeć w egipskiej wręcz ciemności nieśmiertelniki na szyjach dziewczynek, podopiecznych ochronki?
Nie jest proste wyłapać tyle szczegółów, a i Pan Wojciech nie ułatwia nauki, dając coraz to trudniejsze ćwiczenia. Udzielając przeto odpowiedzi zaskakujących, niespotykanych! Przywołując kontekst historyczny, bawiąc się formą, żonglując nazwiskami i opiniami znanych mistrzów fotografii. Nie sposób rozwikłać w pełni każdego kolejnego zadania, ale z czasem zaczynam rozumieć, że przecież nie o to chodzi.


Dno oka to tylna wewnętrzna część gałki ocznej, a dokładniej wszystko to dzięki czemu widzimy - siatkówka, naczyniówka, naczynia żylne i tętnicze, czy wreszcie tarcza nerwu wzrokowego. Badanie dna oka miałam wykonywane w dzieciństwie kilkakrotnie (z uwagi na niepewną diagnozę, która została dzięki niemu wykluczona) i wiem doskonale na czym polega, ale czytając zbiór esejów Wojciecha Nowickiego brałam udział w dosyć ekscentrycznej, wysublimowanej, niekonwencjonalnej diagnozie. Bo oto "Dno oka: Eseje o fotografii" przekształciły mój narząd wzroku w urządzenie do utrwalania, wyłapywania, rozpoznawania i oceniania dzieł narysowanych światłem (za słownikiem PWN: z gr. phōtós - światło, gráphō - piszę).
I teraz wyraźnie śnią mi się po nocach żołnierze stojący w okręgu, panie z parasolkami i wytworni panowie na spacerze, biedni ludzie w swych biednych izbach i co najgorsze, mam wówczas osobliwe wrażenie, że patrząc na te wszystkie obrazki me oko jest migawką, siła woli spustem, a mój umysł niekończącą się kliszą. Może kiedyś odważę się ją wywołać - tak jak zrobił to Pan Nowicki w swym niezwykłym dziele.

Teraz jednak podziwiam dwadzieścia dziewięć scen, obrazków, historii, które przedstawił mi. Dwadzieścia dziewięć żyć, które zaprezentował nam wszystkim.

Ocena: 6/6

Wyciągnęłam z albumu kolejne fotografie mojej rodziny. Znalazłam zdjęcia otrzymane od zmarłej cioci, których historii już chyba nigdy nie poznam.


Oto na dwóch kartonikach lekko uśmiecha się do mnie kobieta - czy jest nią moja ciocia? Babcia? Czy może druga ciocia? Trzy siostry są do siebie tak bardzo podobne, że nie raz zmyliły mnie, strojąc miny ze sztywnych kartek albumu.



Na kolejnym zdjęciu ta sama piękna dziewczyna, w towarzystwie drugiej o błyszczących oczach wpatrzonych wprost w fotografa. I podpis z tyłu, który chociaż nieco zniekształcony, tak wiele wyjaśnia: "Kochanej Jasi w dowód szczerej przyjaźni - Marysia" oraz data: Kraków 23/VI 1944 r. Czuję się, jakbym została mocno i szczerze uściśnięta przez zmarłą przeszło dwa lata temu ciocię. Cudze naciśnięcie spustu migawki, cudzy ówczesny obraz prosto z dna oka, stał się nagle moim własnym. Fotograficzna spuścizna. Spuścizna migawki.