Moje 5 spotkań z Ryszardem Kapuścińskim.

Różnie jest nazywany. Niekiedy "mistrzem", innym razem "cesarzem reportażu". Był świadkiem wielu konfliktów zbrojnych, wojen, puczów, rewolucji. Wielokrotnie tkwiąc w ogniu walki, czy to w Afryce, Azji, czy Ameryce Środkowej, jako korespondent zagraniczny dokumentował rozmaite zwroty historii. Jest też najczęściej tłumaczonym polskim autorem, zaraz obok Stanisława Lema.

W zeszły poniedziałek minęło już 10 lat od śmierci Ryszarda Kapuścińskiego.
Odszedł Cesarz, ale zostały na szczęście jego książki, jego słowa, jego myśli przelane na papier.
I związane z nimi moje wspomnienia.

Pierwsze spotkanie

Jest rok 2007. Mam pierwszy raz jechać do Afryki. Ogromnie się cieszę, boję i nie mogę uwierzyć, a to wszystko czuję jednocześnie. Lot trwa jakieś 3 godziny. Jest noc, gdy lecimy nad zupełnie ciemnym Morzem Śródziemnym. W pewnym momencie coś miga. Pojedyncze światełka, delikatnie rozsiane w ciemności. To już Afryka. Ten przedziwny, przedziki i dla mnie zupełnie tajemniczy kontynent. Gdy przybywamy na miejsce, jeszcze w samolocie, moja mama mówi, że przecież noce na środku pustyni są zimne i musimy się ubrać. Wychodzimy z samolotu i uderza nas gigantyczny upał. Parująca z gorąca płyta lotniska, która cały dzień nagrzewa się w afrykańskim słońcu sprawia, że wijemy się w ukropie. Jednak spoza upału przedziera się jeszcze jeden szczegół. Mocny, aromatyczny zapach. Zupełnie nam nieznany. Zapach Afryki.

Chwilę później już jedziemy do hotelu nagrzanymi ulicami, w pokoju tylko szybki prysznic, bo zmęczenie daje się we znaki. Zapadamy w mocny sen, ale budzimy się wcześnie rano. Emocje biorą górę, chcemy zobaczyć, zasmakować, poczuć, zwiedzać, oglądać, poznać. Odsłaniamy grube kotary i zamykamy oczy oślepione blaskiem. Słońce świeci tak jasno, że nie jesteśmy w stanie przez kilka minut się przyzwyczaić.

Te dwa zdarzenia zapamiętam z tego wyjazdu najbardziej - zapach i światło.
Pamiętam o nich także kilka miesięcy później, gdy z zaciekawieniem sięgam po "Heban" Ryszarda Kapuścińskiego. Troszkę wstydzę się, że nie poznałam jego książek wcześniej. Otwieram piękne wydanie z Czytelnika i moim oczom ukazuje się:

Przede wszystkim rzuca się w czy światło. Wszędzie - światło. Wszędzie - jasno. Wszędzie - słońce (...) od rana cale lotnisko w słońcu, my wszyscy - w słońcu.

I dalej:

Już na schodkach samolotu spotyka nas inna nowość: zapach tropiku. Nowość? Ależ to przecież woń, która wypełniała sklepik pana Kanzmana "Towary kolonialne i inne" przy ulicy Pereca w Pińsku (...) Jednak zapach tropiku jest trochę inny. Szybko odczujemy jego ciężar, jego lepką materialność.

Drugie spotkanie

Po "Hebanie" byłam zachwycona i wręcz rzuciłam się na kolejne tytuły Kapuścińskiego. Przyszła więc kolej na wizytę w Etiopii, na dworze "Cesarza", na który wyruszyłam w 2008 roku.
Początki były ciężkie. Nie mogłam się wgryźć, nie potrafiłam widać zaskarbić sobie przychylności "Cesarza". I niestety to spotkanie mnie rozczarowało. Może zbyt wiele oczekiwałam, a może jeszcze nie ochłonęłam po poprzednim zachwycie. Próbowałam różnych sztuczek - czytanie powolne, czytanie szybkie, przeglądanie zdjęć z Etiopii, czytanie ciekawostek w Internecie, spacery po mapach Google'a. Nic nie pomagało.

Tym samym jedno z największych dzieł Ryszarda Kapuścińskiego męczyłam ponad miesiąc i po dłuższym przemyśleniu jego treści wystawiłam mu nie najlepszą ocenę. Chciałabym teraz, po latach móc jeszcze raz się z "Cesarzem" zmierzyć i tym razem wytrzymać jego przenikliwy wzrok.

Trzecie spotkanie

To był zachwyt. Nie miałam pojęcia, że tak można pisać o naszym kraju, o Polsce. A tu się nagle okazało, że można i nawet trzeba. Że w polskiej dżungli można odnaleźć szczyptę egzotyki, a nie tylko absurd i rozmaite odcienie szarości. "Busz po polsku" to unikatowe migawki z polskiej prowincji. I pamiętam, jak zachwycałam się nim w 2009 roku.

Czwarte spotkanie

Leżę na plaży. Niby zajęcie dosyć prozaiczne. Czytam książkę, przysypiam. Niebo jest błękitne, bez ani jednej chmurki. Piasek pięknie skrzy się złotem. W pobliżu inni wczasowicze odpoczywają w swoich małych enklawach, których obszar wyznacza cień parasola i parawanu.

Nagle słyszymy dziwny dźwięk. Jakby petarda lub fajerwerk. Nikt się nie przejmuje. Ale dźwięk się powtarza i przechodzi w serię. Turyści wybiegają z morza, każdy tylko tyle ile trzeba wychyla się ze swojego parawanu, co bardziej ciekawscy idą nad brzeg morza. Głośność tych dźwięków nie jest niepokojąca, prawdopodobnie pochodzą z niedalekiej granicy państwowej.

Taba, miejscowość egipska przy granicy z Izraelem, nad zatoką Akaba. Od kilku dni krążownik przemieszczał się po niewielkiej zatoce, tak, że widzieliśmy go z plaży. Jak się okazało seria, którą w końcu z siebie wyrzucił była bądź ostrzeżeniem, bądź tylko ćwiczeniami.
Spowodowała jednak, że ludzie szukali wspólnoty w swoim strachu.

I tak Państwo z parasola obok wdali się z nami w dyskusję na tematy historyczno-polityczne. Chwilę później, od słowa do słowa, pożyczyli mi książkę, która miała doskonale oddać to, co właśnie nas spotkało.

Faktycznie, "Rwący nurt historii" jest remedium na strach, na niewiedzę, na ciekawość.

Piąte spotkanie

Wśród prawdziwego zalewu wspaniałych współczesnych reportaży książki Ryszarda Kapuścińskiego nadal się wyróżniają. Są nie tylko trafne, doskonale napisane, ale przede wszystkim uniwersalne. Czasami mam wrażenie, że Kapuściński był niczym taki wieszcz, inspirujący i pobudzający do życia polską myśl reporterską.

A przecież przede mną jeszcze te najważniejsze książki Kapuścińskiego - "Imperium", "Szachinszach", "Podróże z Herodotem". Piąte spotkanie więc wciąż należy do przyszłości.

Czytacie polskie reportaże? Cenicie Ryszarda Kapuścińskiego?